Gevoeligliggend archief openbaar gemaakt met AI

Het voordeel van Google is dat het informatie vindbaar en makkelijk toegankelijk maakt; het nadeel van Google is dat het informatie vindbaar en makkelijk toegankelijk maakt…
Nergens wordt dat duidelijker dan doordat deze week een begin wordt gemaakt met de digitalisering en het doorzoekbaar maken van een van de meest geraadpleegde, maar ook gevoeligste archieven: het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging. Dit archief bevat de dossiers van 300.000 personen die verdacht werden van collaboratie met de Duitse bezetters in de Tweede Wereldoorlog. Twintig procent van de verdachten werd veroordeeld, 1900 van hen kregen gevangenisstraffen van tien jaar of meer.

Snelle digitalisering met kunstmatige intelligentie

Op dit moment is het archief nog beperkt toegankelijk, in verband met de privacy van personen die mogelijk nog in leven zijn. Maar in 2025 wordt dit archief voor iedereen digitaal toegankelijk en raadpleegbaar met behulp van AI, in de veronderstelling dat de meeste personen dan dood zijn.
Handschriften en documenten worden tot die tijd razendsnel gedigitaliseerd door gebruik te maken van kunstmatige intelligentie: per week gaan er straks zo'n 152.000 pagina's door de scan. En door dossiers met elkaar te koppelen, kan er op veel meer manieren gezocht worden. Zo kan er met behulp van AI gezocht worden op ieder woord dat in de documenten vermeld is, dus ook op de namen van de slachtoffers.

Grote gevolgen voor nabestaanden

Dat heeft grote gevolgen voor de nabestaanden van collaborateurs. De daders hebben lang gezwegen, en veel kinderen wisten of weten weinig of niets van het verleden van hun ouders. Zoals een kind van een collaborateur vertelt: "Ik kwam er pas op mijn achttiende via een krantenartikel achter dat mijn vader met de Duitsers heulde. Hij had me nooit iets verteld. Pas drie jaar geleden was ik eraan toe zijn dossier in te zien." De dossiers geven nauwkeurig inzicht in de feiten waar iemand van verdacht werd, soms met alle gruwelijke details.
Dat al deze gegevens binnenkort voor iedereen toegankelijk worden, heeft ook nadelen: als je ziet dat de vader van een vriend, of de moeder van je buurman verdacht werd van collaboratie, ga je toch anders naar zo iemand kijken. Veel kinderen van collaborateurs zijn bang om (weer) gepest te worden, of uitgesloten te worden. Ook zijn er nabestaanden die tot op de dag van vandaag niet willen weten wat hun familieleden hebben gedaan. Die informatie ligt straks allemaal op straat en is voor iedereen toegankelijk.

Ongetwijfeld zal veel hiervan op de social media verschijnen als er bekende namen opduiken. Maar pas op voor een te snel oordeel. Een deel van de verdachten is vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs, er zijn mensen verdacht gemaakt uit jaloezie, en er is een groot verschil in gradatie van collaboratie: iemand die alleen gecollecteerd heeft voor de Winterhulp, staat in het archief ook als collaborateur geregistreerd, net als de persoon die actief heeft deelgenomen aan de jacht op onderduikers… Maar deze nuance zal wel aan veel toetsenbordridders niet besteed zijn. We wachten af. Vanaf 2025 zullen de eerste dossiers online te vinden zijn op www.oorlogvoorderechter.nl.